KULTURA JAPOŃSKA

OBON – JAPOŃSKIE ŚWIĘTO ZMARŁYCH

Obon (お盆 lub 盆- bon) to doroczne święto zmarłych. W Japonii obchodzi się je bardzo spektakularnie: to trzy dni pełne światła i tańca. Japończycy wierzą, że właśnie wtedy duchy/dusze zmarłych powracają na Ziemię, żeby odwiedzić swoich bliskich. Tradycyjnie dusze dzieli się na trzy grupy: dusze zmarłych przodków, nowe duchy oraz dusze osób zmarłych nagle i głodne duchy gaki. Te ostatnie należy nakarmić - robią to mnisi składając ofiary przekazywane przez wiernych. Duchy gaki mogą nasycić się tylko podczas święta Obon.

Różne rejony, różne daty

W zależności od rejonu Obon obchodzone jest w lipcu (rejon Kantō: 13-16 lipca) lub w sierpniu (rejon Kansai: 13-16 sierpnia) – to rejony, w których obowiązuje kalendarz Gregoriański. W niektórych rejonach Japonii, zwłaszcza na Okinawie, wciąż obchodzone jest Kyu Bon (旧盆), czyli „stare bon”, którego data ustalana jest na podstawie kalendarza księżycowego. Święto wypada zazwyczaj w lipcu, ale może również przypaść na sierpień lub początek września.

Z religijnego punktu widzenia, Obon uznać należy za święto synkretyczne: odnajdujemy w nim elementy tradycji konfucjańskiej i buddyjskiej oraz lokalnych wierzeń ludowych.

Podobnie jak w Polsce, święto zmarłych to czas, w którym ludzie wracają w rodzinne strony, żeby uporządkować groby bliskich oraz ich otoczenie. W domach ustawiane są w tym czasie ołtarzyki budsudan poświęcone pamięci tych, którzy odeszli. Przed ołtarzykiem można postawić specjalną półeczkę na ofiary w postaci ryżu, owoców i warzyw (shoryodana). Przestrzeń wokół dekoruje się kwiatami i lampionami.

Czas światła i tańca

Pierwszego dnia Obon dekoruje się groby i domowe ołtarzyki lampionami, żeby dusze zmarłych znalazły drogę do domu. W dniu ostatnim rodzinny korowód z latarniami odprowadza dusze przodków na cmentarz (tzw. okuri-bon 送り盆), lampiony puszczane są także na rzeki, jeziora, morza czy do oceanu (tōrō nagashi (灯籠流し) – wszystko po to, żeby dusze bez problemu trafiły znowu w zaświaty.

Obchodom japońskiego święta zmarłych Obon towarzyszy zawsze taniec bon odori (盆踊り). Tańczy się go gremialnie, w miejscach uznawanych za granicę pomiędzy światem żywych i umarłych – na brzegu morza, nieopodal jeziora ale także na ulicy czy po prostu w domu. Tańczący poprzez specyficzną choreografię opowiadają jakąś historię (na przykład, taniec tankō bushi opowiada historię o górnikach, wydobywających węgiel, a soran bushi – historię o morzu) oraz wyrażają radość z powitania na Ziemi przybywających z zaświatów duchów, a przy okazji odstraszają duchy groźnie i niemile widziane. Tancerze mają na sobie yukaty i mogą tańczyć wokół wysokiej, drewnianej wieży yagura, chociaż nie jest to konieczne.

Bon odori rozpoczyna się o zmierzchu i może trwać kilka godzin lub nawet całą noc. Uważa się, że to właśnie noc jest ulubioną porą duchów, a jeśli Obon przypada podczas pełni księżyca, taniec nie tylko ma wymiar jeszcze bardziej uduchowiony, ale też może trwać naprawdę długo w noc. Muzyka,do której tańczą świętujący Japończycy jest radosna, a kroki tańca różne w zależności od regionu.

Taniec bon odori łączy się z historią ucznia Buddy, Maha Maudgalyayana, który posiadał zdolność widzenia swojej zmarłej matki. Pewnego razu zauważył, że kobieta została uwięziona w Królestwie Głodnych Duchów (gaki) i z tego powodu bardzo cierpi. Maha Maudgalyayana udał się do Buddy i poprosił go o uwolnienie matki. Budda nakazał uczniowi, aby ten złożył ofiary mnichom, którzy się nawrócili. Maha Maudgalyayana wykonał co mu nakazano i doprowadził do uwolnienia matki i z radości zaczął tańczyć.

Ponieważ taniec bon odori bardziej przypomina zbiorowy seans tai chi, do tradycyjnych tańców wplata się elementy nowoczesnych. Wszystko po to, żeby przyciągnąć młodych ludzi. Choreografia i melodia często tworzone są na zamówienie lokalnego samorządu i publikowane w mediach, żeby każdy mógł się zawczasu nauczyć kroków.

Pożegnalne ognie na pięciu górach

Najbardziej znanym wydarzeniem związanym z Obon jest festiwal Gozan no okuribi (五山の送り火), który odbywa się na zakończenie „sezonu Obon”, 16 sierpnia w Kioto. Nazwa oznacza “Pożegnalne ognie na pięciu górach”, ponieważ na otaczających Kioto pięciu górach płoną wtedy ogniska mające pokazywać duszom drogę w zaświaty. Ogromne, widzialne z daleka ogniska układają się kolejno w znaki:

● dai 大 – duży/wspaniały

● myō 妙 oraz hō 法 – cudowne nauczanie Buddy

● kształt łodzi

● kolejny dai 大 – duży/wspaniały

● kształt bramy torii

Ognie pojawiają się w odstępach co 5 minut, począwszy od godziny 20:00. Każdy z kształtów widoczny jest przez około 30 minut.

Japońskie święto zmarłych nie jest czasem wolnym od pracy, ale wielu Japończyków obligatoryjnie dostaje wtedy urlop, żeby świętować wraz z rodziną. Trzeba więc liczyć się z trudnościami komunikacyjnymi – tym bardziej, że to okres wysokich temperatur.

Obon to święto radosne, pełne światła i tańca. Bywa nazywane również Festiwalem Latarni, ze względu na dużą ilość lampionów chōchin, towarzyszących jego obchodom. Choć z roku na rok oprawa święta jest coraz bardziej nowoczesna, nie traci ono swojego tradycyjnego charakteru. To czas odprawiania rytuałów ku czci zmarłych i wspominania tych, którzy odeszli.

pozostałe ARTYKUŁY