KULTURA JAPOŃSKA

OGRÓD JAPOŃSKI – KRAJ KWITNĄCEJ WIŚNI W PIGUŁCE

Ogrody japońskie to nieodzowna część kultury Kraju Kwitnącej Wiśni. W zamyśle mają swoją aranżacją jak najbardziej zbliżyć się do dzikiej przyrody. Jednak nie należy jej naśladować ani wysuwać się przed nią na pierwszy plan. Ogród powinien być zaprojektowany w myśl zasady „ucz się od natury, lecz jej nie kopiuj”. Pielęgnacja wymaga więc wyjątkowego wyczucia, ponieważ nie może ujawniać pracy ludzkiej włożonej w zaprojektowanie ogrodu, ma zaś sprawiać wrażenie naturalnego składnika przyrody, który istniał od wielu lat.

Cechy ogrodu japońskiego

Każdy typ ogrodu japońskiego cechuje się powściągliwą prostotą, wysmakowaną elegancją i starannością wykonania. Kompozycje są pełne harmonii a jednocześnie asymetryczne – elementy roślinne i dekoracyjne powinny być nieparzyste, by jak najbardziej oddać asymetrię występującą w przyrodzie. Ogród japoński to przecież w gruncie rzeczy zminiaturyzowany krajobraz naturalny. Dlatego też częstym zabiegiem aranżacyjnym jest zróżnicowanie rzeźby terenu, wprowadzenie strumieni i stawów, odpowiednie wykorzystanie kamieni i roślin. Najczęściej kompozycje ułożone są w kształt trójkąta. Równowagę i harmonię zapewnia połączenie linii prostych, symbolizujących spokój i napięcie oraz linii krzywych, neutralizujących napięcia kompozycyjne. Zasady projektowania ogrodów są nierozerwalnie połączone z filozofią i religią (shintoizm, buddyzm, taoizm) – dzięki pierwiastkowi duchowemu przestrzenie te stają się doskonałym miejscem na medytację i wyciszenie.

Symbolika ogrodu japońskiego

Znaczenie symboliczne elementów, na które składa się ogród japoński dotyczy przede wszystkim elementów naturalnych. Symbolika kamieni odwołuje się do ich stałości, niezmienności i wieczności. Każdy głaz powinien mieć podobny kolor, kształt i fakturę. Ich ułożenie powinno jak najbardziej odpowiadać naturalnemu rozkładowi kamieni w naturze. Bardzo ważnym elementem jest woda, która wnosi w ogród ruch i życie i symbolizuje dynamikę. Spokojny strumyk odpowiada naturze kobiecej, zaś rwący potok czy kaskada wodospadu symbolizuje mężczyznę. W stawach często pływają kolorowe karpie koi, które występują w wielu odmianach o różnych układach plam i łusek. Elementy stałe (głazy) i zmienne (wodę) dopełniają rośliny, wśród których przeważa zieleń symbolizująca długowieczność. Kolorowe kwiaty stosowane są pojedynczo.

Za elementami dekoracyjnymi także kryją się znaczenia symboliczne. Kamienne latarnie odnoszą się to czterech żywiołów: ziemi, wody, ognia i wiatru. Przybyły one z Chin przeszło tysiąc lat temu – były wtedy tworzone z metalu i służyły do oświetlania wejść do świątyń. Dopiero później zaczęły być wykonywane z kamieni i stosowane w ogrodach, gdzie rozświetlają cały ogród.

Wejść do ogrodów strzegą posągi lwów i lwic, które symbolizują dwie siły – yin i yang, i wspólnie pilnują przestrzeni przed nieproszonymi gośćmi z zewnątrz. Przed intruzami chronią także wodne straszaki shishi-odoshi. Jest to rodzaj wodnych fontann złożonych z bambusowej rurki, przez którą przepływa woda doprowadzana ze stawu. Po napełnieniu się wodą rurką przechyla się a następnie wraca do poprzedniej pozycji, wydając przy tym charakterystyczny stukot. Dźwięk ma za zadanie odstraszać roślinożerców, takich jak dziki, jelenie i sarny, które mogą zniszczyć ogród z poszukiwaniu pożywienia. Dodatkowo, fontanna ma znaczenie symboliczne – przepływające przez nie woda nawiązuje do upływającego czasu.

Najpopularniejsze rośliny w japońskich ogrodach

Rośliny w ogrodzie japońskim powinny sprawiać wrażenie rosnących dziko. Ingerencja człowieka powinna pozostać niezauważalna. Należy wybierać niewielkie, wręcz karłowate odmiany drzew i krzewów. Ilość zastosowanych gatunków powinna być ograniczona do kilku rodzajów. Najbardziej charakterystyczne dla japońskich ogrodów są rośliny zimozielone, na przykład specjalnie formowane sosny, jałowce i inne iglaste gatunki, odpowiednio powyginanie, które kształtem przypominają bonsai. Warte uwagi są również malownicze klony palmowe i wiśnie, czyli gatunki charakterystyczne dla Japonii. Oprócz drzew stosuje się także krzewy z kwiatami, na przykład magnolie, które pięknie ożywią zieleń ogrodu.

Typy ogrodów japońskich

Ogrody japońskie różnią się między sobą zarówno estetycznie jak i funkcjonalnie. Jednym z podstawowych styli jest tsukiyama – w wolnym tłumaczeniu „miniaturowe, sztuczne wzgórze”. Posiada małe pagórki i kamienie, które symbolizują góry oraz stawy nawiązujące do mórz i jezior. Najbardziej znane ogrody tego typu to ogrody wokół Srebrnego i Złotego Pawilonu w Kioto.

Kolejnym popularnym typem jest karesansui, czyli ogród „suchego krajobrazu”. Jego architektura znajduje się pod silnym wpływem idei zen, podkreśla dominację cywilizacji nad naturą. Dlatego nie znajdziemy tutaj praktycznie roślinności, ogrody te nawiązują do naturalnego krajobrazu w sposób bardziej abstrakcyjny – cała kompozycja stworzona jest głównie z kamieni. Bardziej niż same elementy ważna jest pustka pomiędzy nimi. Woda ukazana jest symbolicznie za pomocą żwiru i piasku, a ich grabienie imituje uderzające o brzeg fale. Głazy odpowiadają prawdziwym wyspom. Najpopularniejszy ogród tego typu mieści się przy świątyni zen w Kioto.

Ogród herbaciany cechuje się intymnością i zapewnia odwiedzającym możliwość komfortowego relaksu na łonie natury. Ich podstawową funkcją jest stworzenie miejsca do odprawiania rytuału parzenia herbaty. Przed herbaciarnią znajduje się miednica, w której goście mogą się obmyć przed ceremonią.

Ogrody różnią się także jeśli chodzi o ich powierzchnię. Ogród spacerowy musi być na tyle rozległy, aby był pretekstem do relaksującej przechadzki. Ma wiele płaszczyzn i swoim układem zachęca do wchodzenia głębiej i odkrywania nowych widoków. Jego przeciwieństwem jest ogród podwórzowy, który jest zagospodarowany na małej powierzchni. Jego kompaktowa forma sprawia, że tworzony jest głównie z myślą o podziwianiu kompozycji a elementy takie jak stawy, latarnie czy mosty mają charakter bardziej ozdobny niż funkcjonalny.

Najczęściej ogrody japońskie spotyka się w prywatnych domach, parkach, przy świątyniach i zabytkach. Na podstawie naszych wskazówek zachęcamy do samodzielnego zagospodarowania części swojego ogrodu w orientalnym stylu. Jeśli jednak nie czujemy pociągu do aranżacji ogrodów i nie mamy czasu na jego pielęgnację, zawsze możemy udać się na ich zwiedzanie i wcale nie musimy w tym celu lecieć do Japonii! Piękne ogrody japońskie znajdziemy we Wrocławiu w parku Szczytnickim (ogród z początku XX wieku) oraz w Łodzi, będący częścią północno-wschodniego skrzydła Łódzkiego Ogrodu Botanicznego.

pozostałe ARTYKUŁY