KULTURA JAPOŃSKA

ORIGAMI – SZTUKA SKŁADANIA PAPIERU O TYSIĄCLETNIEJ TRADYCJI

Sztuka składania papieru cieszy się niesamowitą popularnością wśród ludzi na całym świecie. Origami, o którym mowa, wywodzi się z Dalekiego Wschodu i opiera się na tworzeniu modeli bez użycia nożyczek i kleju. Usiądź więc wygodnie i pozwól sobie opowiedzieć o tym, jak ta ponad tysiącletnia sztuka stała się międzynarodowym fenomenem. Przekonaj się też, dlaczego Mistrz OYAKATA uwielbia towarzystwo żurawi i w wolnych chwilach składa je z papieru!

Co oznacza słowo „origami”?

Na słowo origami składają się dwa japońskie znaki – ori czyli składać lub zginać oraz kami tzn. papier. Nazwa tej sztuki na przestrzeni wieków była jednak określna w inny sposób. W źródłach historycznych pochodzących z okresu Edo (1603-1868) odnaleźć można takie jej warianty jak origata, czy też orisue. Od nich pochodzi natomiast orimono, które należy rozumieć jako składany przedmiot. To właśnie na bazie tej formy, na przełomie XIX i XX wieku, weszło do powszechnego użycia znane dzisiaj origami.

Historia japońskiego origami

Do obecnych czasów nie przetrwały żadne informacje, które jasno i klarownie przedstawiałyby początek origami. Źródła podają za to, iż około VI wieku do Japonii przywędrowali buddyjscy mnisi z Chin, którzy byli w posiadaniu papieru. Jest więc teoria, że to właśnie wtedy zaczęły powstawać na japońskiej ziemi pierwsze papierowe modele. Do potwierdzonych wiadomości zalicza się zaś to, iż już w okresie Heian (794-1185) bardzo często praktykowanym zwyczajem było ozdobne pakowanie prezentów i zawijanie listów. Mimo to, zważywszy na bardzo dużą wartość papieru w tamtych czasach, było on przeznaczony głównie do użytku ceremonialnego.

Ten stan rzeczy zmienił się dopiero we wspomnianym już wcześniej okresie Edo (1603-1868), kiedy to nastąpił gwałtowny rozwój produkcji papieru. Dobrej jakości arkusze stały się wówczas powszechne, a co za tym idzie częściej wykorzystywane do origami. Przyczyniło się to do tego, iż już w okresie Meiji (1868-1912) dzieci w japońskich szkołach podstawowych uczone były sztuki składania papieru.

Rangę światowego fenomenu origami zyskało zaś na początku II poł. XX wieku. Wtedy to światło dzienne ujrzała książka pt. „Nowa sztuka origami” (jap. „Atarashii origami geijutsu”). Stworzył ją Akira Yoshizawa – twórca kilkudziesięciu tysięcy projektów papierowych modeli. Napisania przez niego pozycja stała się podstawą dla systemu Yoshizawa-Randlett, który opiera się na tworzeniu diagramów obrazujących zagięcia papieru.

Odpowiedni papier a sztuka składania origami

Kluczowym elementem sztuki origami jest papier. Większość modeli wykonywanych jest z jednego arkusza, który ma kształt kwadratu. Znaczący wpływ na to jak będzie wyglądała stworzona figura ma zaś jego typ i kolor. Najczęściej wykorzystuje się następujące odmiany:

  • Japoński papier washi – jest to rodzaj papieru czerpanego, który wytwarza się z włókien roślinnych. Najczęściej można go spotkać w formie czworokąta foremnego. Jest przeważnie barwiony jednostronnie. Posiada wiele unikalnych wzorów – np. imitujących skórę. Jego faktura może być dostosowana do konkretnych projektów – może przypominać materiał, być metalizowany, a nawet świecić w ciemnościach.
  • Papier jednokolorowy – to najbardziej powszechny materiał do tworzenia barwnych modeli origami. Na rynku istnieje bardzo wiele jego gatunków, jednak nie wszystkie nadają się w równym stopniu do sztuki składania modeli. Przed zakupem warto więc złożyć z jednego arkusza prostą figurę, aby poznać w praktyce właściwości tego papieru. Na jego korzyść przemawia zaś stosunkowo niska cena w zestawieniu do bogatej gammy kolorystycznej.
  • Papier dwukolorowy – wykorzystuje się bardzo często w tworzeniu modeli roślin i zwierząt. Dzięki jego zadrukowanym powierzchniom można łatwo wyeksponować takie detale jak liście, zęby, czy umaszczenie. Tańszą alternatywą jest zaś kupno jednokolorowego papieru, który można – i to w warunkach domowych – zadrukować na czystej stronie dowolnym wzorem.
  • Papier ksero – mimo wielu wad, jest dobrą opcją dla każdego kto dopiero planuje postawić pierwsze kroki w świecie origami. Dla osób zaznajomionych z tym temat jest on po prostu – w zależności od realizowanego projektu – materiałem za cienkim lub za grubym.
  • Papier do pakowania prezentów – to częsta pułapka na którą trafiają początkujący. Chociaż przyciągają one wielością wzorów, to znaczna część z nich nie nadaje się do składania origami. Najgorszą opcją są zdecydowanie te najbardziej atrakcyjne wizualnie czyli arkusze lakierowane dwustronnie. O wiele lepszą alternatywną są zaś wersje matowe.
  • Szary papier pakowy – chociaż nie przyciąga atrakcyjnością wizualną, to jest idealnym wyjściem dla tych, którzy lubią tworzyć własne siatki modeli. Często jest też stosowany przy robieniu skomplikowanych konstrukcji o większych rozmiarach.

Gdzie szukać instrukcji do tworzenia modeli origami?

Najbardziej popularnym sposobem poznawania modeli są diagramy. To właśnie one występują w większości papierowych poradników o składaniu origami. Stosowane są w nich pewne uproszczone i uniwersalne symbole, które w jasny sposób ukazują w jaki sposób zginać papier.

Zbliżoną do nich formę mają tzw. księgi origami, które bazują na przedstawieniu slajdów lub zdjęć ukazujących diagramy w rzeczywistości. Znaleźć je zazwyczaj można w nowszych książkach skierowanych przede wszystkim do młodszych fanów sztuki składania papieru.

W podobnym nurcie utrzymane są też poradniki video publikowane przeważnie na serwisie YouTube. To właśnie dzięki nim origami w ostatnich latach przeżywa swój renesans. Ten nowoczesny sposób przekazywania treści pozwala jeszcze dokładniej śledzić każdy ruch na drodze do stworzenia upragnionego modelu.

Profesjonaliści korzystają natomiast z siatki zagięć. Są to arkusze papieru, które powstały poprzez rozłożenie gotowych figur origami. W celu wyraźniejszego zaznaczenia zagięć, są one niekiedy poprawiane pisakiem. To zdecydowanie najtrudniejszy sposób poznawania modeli, aczkolwiek jest to jednocześnie świetna metoda na trening pamięci. Aby złożyć origami, trzeba bowiem przypomnieć sobie poznane wcześniej bazy – czyli figury rozpoczynające składanie.

Odmiany origami

Tradycyjne origami całkowicie wyklucza wykonywanie modeli z użyciem kleju oraz nożyczek. Gotowych projektów nie powinno się też w żaden sposób ozdabiać. Przeważnie robi się je z kwadratowych arkuszy papieru, lecz dopuszczalne są także te w innych kształtach – wielokątów oraz kół.

Spotkać można także inne odmiany tej sztuki. Wśród nich dużą popularnością cieszy się origami modułowe. Ten typ przeznaczony jest dla tych, którzy cenią złożoność form oraz lubią konstrukcje o dużych rozmiarach. Modele wykonywane tą techniką to zazwyczaj bryły geometryczne. Składa się na nie wiele podobnych (często nawet takich samych) modułów bazujących na idealnej symetrii. Innym rodzajem są natomiast origami kinetyczne. Cechują się tym, iż modele wykonane w tej technice mają ruchome elementy. Dzięki temu, po ich złożeniu, można wprawić je w ruch.

Japoński żuraw – symbol origami

Sztuka składania papieru origami cieszy się popularnością w wielu miejscach świata. Papierowe modele można oglądać m.in. w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie oraz w Japońskim Muzeum Origami (jap. Nippon Origami Hakubutsukan) znajdującym się w mieście Kaga (prefektura Ishikawa). W tym drugim zobaczyć można ponad 100 tyś. eksponatów. Wśród nich znajduje się także najmniejszy na świecie żuraw (jap. tsuru), wykonany z papieru – jest on mniejszy nawet od czubka pojedynczego włosa.

To właśnie japoński żuraw jest symbolem origami. Był on swego rodzaju bohaterem pierwszego w historii podręcznika do sztuki składania papieru, który rozumiał ją jako pewnego rodzaju rozrywkę. Wydana w 1797 roku książka nosiła tytuł „Tajniki składania tysiąca żurawi” („Hiden senbazaru origata”). Zawarto w niej aż 49 sposobów na złożenie żurawia.

Ptaki te uznawane są przez Japończyków za stworzenia niezwykle majestatyczne. W środowisku naturalnym tworzą ze swoimi partnerami dozgonne więzi, są też niesamowicie wdzięczne, a do tego bardzo silne. Nic dziwnego, iż są często wykorzystywane w japońskiej heraldyce i stanowią jeden z kluczowych motywów sztuki Kraju Kwitnącej Wiśni.

Żuraw to przede wszystkim symbol szczęścia i długowieczności. Według japońskich legend potrafi on dożyć nawet do 1000 lat. Istnieje także legenda dotycząca wykonywania go z papieru. Mówi się, że jeżeli ktoś złoży ich tysiąc, spełni się jedno jego życzenie.

Origami od wielu lat jest prawdziwym fenomenem. Pozwala rozwijać wyobraźnię przestrzenną i zdolności manualne. Wpływa też na umiejętność logicznego myślenia oraz na pamięć i koncentrację. Sztuka składania papieru nie należy do najłatwiejszych zajęć na świecie. Pasjonaci tego hobby, oprócz wykonywania skomplikowanych projektów, bardzo często robią też kule. Dokładniej rzecz biorąc… zgniecione kulki, które z wielkim impetem lecą w nieznane. Origami uczy więc przede wszystkim cierpliwości i pokory.

pozostałe ARTYKUŁY